|
درآمد حوزه‌های شیعه آبشار پر برکت علم و معرفت است که بیش از هزار سال است ندای قرآنی «فلولا نفر من کل فرقه» را لبیک می گوید و علوم و معارف را از گنجینه‌های علم الهی یعنی قرآن و اهل بیت استخراج می کند و با اندیشه ای زلال بیابان‌های تشنه فکر بشری را سیراب می کند. آری، حوزه، غنی‌ترین و با سابقه‌ترین دانشگاه سرزمین‌های اسلامی است. هر چند مکان آن از مدینه تا نجف، سامرا، قم، اصفهان، مشهد و… در تغییر بوده، ولی این محفل علمی همیشه پویا بوده و به رشد و بالندگی و تکامل خویش ادامه داده است. اکنون که ما حوزویان، میراث‌دار این ذخیره پر بها هستیم، چه نیکوست که آن را شکوهمندتر از همیشه حفظ کنیم و با برنامه ریزی دقیق، نظام آن را بالنده تر کنیم. برای رسیدن به این هدف، لازم است به گذشته پر بار حوزه نظر کنیم و عوامل رشد و ترقی آن را جستجو کنیم تا رمز پیشرفت و تکامل آینده را به دست آوریم. عالمان بزرگ شیعه، در حوزه‌های عراق چگونه تدریس کردند که مرحوم آخوند خراسانی رحمه الله را پروریدند، شیوه‌های تدریس مرحوم میرزای شیرازی رحمه الله چگونه بود که در مکتب سامرا مجتهدان برجسته‌ای پرورش یافتند و روش تحصیل بزرگان ما چگونه بوده است که در مدت کوتاهی مراتب بالای علمی را طی می کردند و همچون شیخ اعظم انصاری رحمه الله، علامه طباطبائی رحمه الله کتاب‌های پر ارزشی برای ما به یادگار گذاشتند. ما در این نوشتار، رویکردی توصیفی به شیوه‌های تدریس، تحصیل، مباحثه و نگارش در سلف صالح خواهیم داشت و به نقاط قوت و ضعف هر روش اشاره می کنیم. مراحل تحصیل در حوزه‌های علمیهدر حوزه‌های علمیه شیعه، هر طلبه به طور معمول سه مرحله درسی را طی می کند: الف) مرحله مقدمات در نظام فعلی حوزه علیمه قم، این مرحله شامل پایه‌های اول تا سوم است و هدف اصلی در این دوره، آموزش ادبیات عرب (صرف، نحو، معانی و بیان و)… و آشنایی با دروس پایه مثل منطق و فقه است که به طور معمول از کتاب‌های جامع المقدمات، سیوطی، مغنی و تلخیص‌های آن، المنطق و یا تلخیص المنطق و… استفاده می شود. هدف‌های فرعی در این مرحله، بالا بردن اطلاعات عمومی مثل ادبیات فارسی و مستدل شدن و تثبیت عقاید در طلاب است. ب) مرحله سطح در نظام فعلی حوزه، این مرحله شامل پایه‌های چهارم تا دهم است. در این دوره اهداف زیر تعقیب می شود:
در این دوره به طور معمول در علم اصول کتاب هایی نظیر: معالم الاصول یا اصول الاستنباط، اصول الفقه، رسائل، کفایه الاصول تدریس می شود. در علم فقه، کتاب هایی نظیر شرح لمعه و مکاسب تدریس می شود. این مرحله بین چهار تا هفت سال طول می کشد که زمان آن بستگی به استعداد و تلاش طلاب دارد. پ) مرحله درس خارج این مرحله عالی‌ترین دوره دروس حوزوی محسوب می شود که با هدف مجتهد شدن طلاب در دو رشته فقه و اصول و توان استنباط احکام از منابع اصیل (کتاب، سنت، عقل، اجماع) برپا می شود و معمولا متن درسی خاصی ندارد. ولی برای نظم بخشیدن به مطالب، مباحث براساس کفایه الاصول در اصول فقه و جواهر الکلام، تحریر الوسیله و عروه الوثقی در فقه طرح می شود و در حقیقت این دوره تحقیقاتی حوزه محسوب می شود. در سال‌های اخیر، رشته‌های تخصصی تفسیر و کلام و تبلیغ نیز در کنار فقه و اصول تشکیل شده است که متخصصان و محققانی در آن رشته ها تربیت می کنند. از آنجا که رسیدن به قوه اجتهاد بستگی به استعداد و تلاش شخصی افراد دارد، لذا زمان این دوره برای افراد متفاوت است. ولی این دوره دست کم شش سال طول می کشد. شیوه‌های تدریس در درس‌های مقدمات و سطحغالب اساتید در این دوره از یک الگوی تدریس پیروی می کنند که شش مرحله را در بردارد:
الف) قبل از شروع درس; ب) در حین درس; پ) بعد از درس. بررسی: نقاط قوت و ضعف فراوانی برای این دو دوره گفته شده که به برخی از آن ها اشاره می کنیم. الف) نقاط قوت
ب) نقاط ضعف
|
